60.Yılında Bir Darbenin Anotomisi

27 MAYIS NEDİR?

Türkiye Cumhuriyeti'nin 27 Mayıs 1960'da yapılan ilk darbesidir. Demokrat Parti'nin (DP) "Türkiye'yi baskı rejimine ve kardeş kavgasına götürdüğü" gerekçesiyle, Türk Silahlı Kuvvetlerindeki bir grup subayın ülke yönetimine el koymasıyla gerçekleşti. 27 Mayıs 1960'daki darbe 37 düşük rütbeli subayın planları ile gerçekleşti. Söz konusu 37 subayın elindeki asker ve silahlarla ilk olarak ordudaki komuta kademesi etkisiz hale getirilerek kritik noktalar ele geçirildi. Ardından cumhurbaşkanı ve hükümet üyeleri tutuklanarak darbe süreci devam etti. 235 general ve yaklaşık 3500 subay emekliye sevk edilerek kontrol altına alınırken, 147 öğretim görevlisi açığa alındı ve bazı üniversiteler kapatılarak kontrol altına alındı. 520 hakim ve yargıç görevden ihraç edilerek de yargı kontrol altına alındı.

MİLLİ BİRLİK KOMİTESİ YÖNETİME EL KOYDU

Darbeyi planlayan ve gerçekleştiren 37 düşük rütbeli subay ve emekli Orgeneral Cemal Gürsel'in oluşturduğu Millî Birlik Komitesi ülke yönetimini ele geçirdi. 1950'de iktidara gelen Demokrat Parti'nin ülkeyi giderek baskı rejimine ve kardeş kavgasına sürüklediği gerekçeleri ile Türk Silahlı Kuvvetleri içerisinde bir grup subay tarafından, 27 Mayıs 1960 sabahı ülke yönetimine el konuldu.

EMİR KOMUTA ZİNCİRİ İÇİNDE YAPILMADI

3. Ordu Komutanı Orgeneral Ragıp Gümüşpala, Ankara'ya yürüyüp isyancıları yakalayacağını söyledi. Bu olayın üzerine darbeden haberdar olmayan Emekli Orgeneral Cemal Gürsel, Millî Birlik Komitesi'nin başına getirildi. Bu darbenin diğer askeri darbelerden farkı, emir komuta zinciri içinde yapılmamış olmasıdır. 37 subaydan oluşan Millî Birlik Komitesi, şunları yaptı:

Anayasa ve TBMM feshedildi

Siyasi faaliyetler askıya alındı

Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes başta olmak üzere birçok Demokrat Partili tutuklandı.

27 MAYIS 1960 DARBESİ SONUÇLARI

Darbe sonrası Türkiye'de birçok şey değişti. İdamlardan sonra Türkiye'de sağ ve sol görüşlü kitlelerdeki kutuplaşmalar git gide arttı. 1980'e kadar silahlı çatışmalar yaşandı. Atatürkçü düşünce, özellikle sağ görüşlü kesimde gözle görülür biçimde azaldı. Tarikatlar ve cemaatlerin sayısı arttı. Devletin ideolojik bir eğitim politikası uyguladığı düşüncesiyle çok sayıda vatandaş çocuklarını okula göndermemiş ve okuryazarlık oranı düşmüştür. Kürt milliyetçilik akımı, Güneydoğu Anadolu'da arttı. Türk Silahlı Kuvvetleri'nde çeşitli ideolojik gruplaşmalar başladı. Darbenin ardından ülke uzun süre ekonomik darboğazda kaldı. Türkiye'deki sağ seçmen yapısı, muhafazakar bir kimlik haline geldi ve sonraki tüm seçimlerde etkili oldu. Bu tarihin ardından Türkiye darbeler ülkesi haline gelmiştir.

ADNAN MENDERES KİMDİR?

Türkiye eski Başbakanı Menderes, 1899 yılında Aydın'da dünyaya geldi. Asıl adı Ali Adnan Ertekin Menderes olan siyasetçinin babası İzmirli Katipzade İbrahim Ethem Bey, annesi Aydınlı Hacı Alipaşazadeler'den Tevfika Hanım'dır. Küçük yaşta anne ve babasını kaybetti. Eğitim hayatına İzmir İttihat ve Terakki Mektebi'nde başlayan Adnan Menderes, Kızılçulu Amerikan Koleji'nde okurken misyonerlerle sorun yaşadığı için çeşitli kademelere başvurdu ve bu sırada Celal Bayar ile tanıştı.

İSTİKLAL MADALYASI ALDI

Menderes, 1931 yılında CHP Aydın milletvekili seçildi ve sonra ise Ankara Hukuk Fakültesi'ne girerek, 1935 yılında mezun oldu. Birinci Dünya Savaşı'na sıtma hastalığına yakalandığı için katılamadı ancak Kurtuluş Savaşı'nda gösterdiği başarılardan ötürü İstiklal Madalyası almaya hak kazandı. Berin Hanım ile 1929 yılında evlendi ve Yüksel, Mutlu, Aydın olmak üzere üç oğlu oldu.

DEMOKRAT PARTİ'Yİ KURDU

Adnan Menderes, 16 Mayıs 1945'de toprak kanunu tasarısını protesto etmesinden dolayı Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte yaptıkları muhalefet nedeni ile partiden atıldılar. Bu olaylar sonucu 7 Ocak 1946'da Demokrat Parti kuruldu. Partisi sayesinde Kütahya milletvekili olarak tekrar meclise girdi. 'Beyaz Devrim' olarak adlandırılan 1950 seçimlerinde DP genel başkalığına seçildi. On yıl başkanlık yaptı. Bu süreçte; sanayileşme ve şehirleşme hamlesi başladı, köye makine girdi, ulaşım, enerji, eğitim, sağlık, sigorta ve bankacılık yeniden başladı. Türkiye kalkınma kavramıyla tanıştı.

İMRALI'DA İDAM EDİLDİ

27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan askeri darbeyle iktidardan indirilen Adnan Menderes, Yassıada'ya hapsedildi. Milli birlik komitesi tarafından kurulan Yüksek Adalet Divanı'nca idama mahkum edildi. 17 Eylül 1961 tarihinde İmralı Ada'sında idam edildi.