ABD MAHKEMESİNDEN ŞAŞIRTAN KARAR
ABD Yüksek Mahkemesi’nden Şok Karar: Halkbank’ın “Egemenlik Bağışıklığı” Savunması Kabul Edilmedi
Haberin Yıldızı-Washington / İstanbul — ABD Yüksek Mahkemesi, Türkiye’nin kamu bankası Halkbank’ın “egemenlik dokunulmazlığı” (sovereign immunity) argümanıyla yaptığı itirazı reddederek, bankaya yöneltilen İran yaptırımlarını delme suçlamalarına ilişkin cezai soruşturmanın önünü açtı. Bu karar, Türkiye ile Washington arasında hali hazırda gerilimli diplomatik ilişkiler bağlamında büyük yankı uyandırdı.
Suçlamalar ve Yargı Süreci
-
ABD Savcıları, Halkbank’ın İran’ın 20 milyar dolarlık kısıtlı fonunu serbest bırakmasına yardım ettiğini ve en az 1 milyar doları Amerikan finans sistemi üzerinden akladığını iddia ediyor.
-
Banka, bu işlemleri “insani gıda alımları” gibi görünür biçimde gerçekleştirdiğini ve bu nedenle yaptırımları aşan finansal aracı işlemlere katılmadığını savunuyordu.
-
Halkbank, Türkiye’nin kamu kuruluşu olması nedeniyle egemenlik dokunulmazlığına tabi olması gerektiğini ileri sürerek, yargılamanın hukuka aykırı olduğunu öne sürmüştü. Ancak Yüksek Mahkeme ve daha önceki temyiz mahkemeleri, bu savunmayı kabul etmedi.
-
2023 yılında, Yüksek Mahkeme daha önceki bir kararda, ABD Yabancı Devlet Dokunulmazlık Yasası’nın (Foreign Sovereign Immunities Act, FSIA) yalnızca medeni davalar için bağlayıcı olduğunu; ceza davalarını kapsamadığını hükme bağlamıştı.Ardından Yüksek Mahkeme, davanın “ortak hukuk” bağlamında dokunulmazlık iddiasının incelenmesini alt mahkemelere iade etmişti. Alt mahkemeler, Halkbank’ın ticari faaliyette bulunduğu işlemler dolayısıyla dokunulmazlık talebinin reddedilmesi gerektiği yönünde karar vermişti.
-
Bugünkü kararla birlikte, Halkbank’ın son savunma hattı da kapatıldı; ceza soruşturması artık resmi olarak ilerleyebilecek.
Zamanlaması ve Diplomatik Bağlam
Kararın yayımlanma zamanı dikkat çekici: Türkiye, bu davayı para cezası ile kapatmayı umut ederken, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın geçtiğimiz günlerde Beyaz Saray’da ABD Başkanı Donald Trump ile görüşmesi fazlasıyla manidar bulundu. Bloomberg’in haberine göre, bu görüşmenin ardından Ankara cephenin tansiyonunu düşürmek ve davayı dostane bir çözümle kapatmak için temaslarda bulunmuştu.
Uzmanlar, Halkbank’ın bundan sonra “1–2 milyar dolarlık uzlaşma” teklif etme ihtimalinin güçlü olduğunu değerlendiriyor. Zira dava sürecinin uzaması, Türkiye’ye mali ve diplomatik maliyet yaratabilir.
Olası Senaryolar: Ne Olabilir?
| Senaryo | Açıklama | Risk / Fayda |
|---|---|---|
| Uzlaşma (Plea / Settlement) | Halkbank, belirli bir para cezası karşılığı suçlamalardan feragat etmeye çalışabilir | ABD ceza makamlarıyla anlaşma sağlanabilir; Türkiye açısından para çıkışı riskli ama daha öngörülebilir sonuç elde edilebilir |
| Tam Mahkeme Süreci | Dava New York’ta devam eder, iddialar tek tek ispatlanmaya çalışılır | Uzun yıllar süren bir süreç; davanın sonucuna göre ağır cezalar doğabilir |
| Diplomatik Pazarlık / Siyasi Müdahale | Türkiye yönetimi diplomatik baskı veya pazarlık kanalları (örneğin ABD Kongresi, Beyaz Saray) üzerinden çözüm arayabilir | Siyasi riskler yüksek; ABD ceza makamlarının bağımsızlığı gerekçe gösterilebilir |
| Kararın Tersine Çevrilmesi (Temyiz / İtirazlar) | Halkbank’ın temyiz yolları kalabillir, hatta Anayasa Mahkemesi benzeri uluslararası argümanlar gündeme getirilebilir | Dava sürecini uzatır, belirsizlikleri artırır |
ABD Basınında Yankılar ve Değerlendirmeler
-
Reuters, Yüksek Mahkeme’nin Halkbank’ın temyizini reddettiğini ve böylece davanın alt mahkemeye dönerek ilerleyeceğini duyurdu.
-
Bloomberg, kararın Türkiye’nin uzlaşma beklentisiyle örtüştüğü ve Halkbank’ın hisse senedinin karar sonrası yüzde 8'in üzerinde değer kaybettiğini bildirdi.
-
Law360 da mahkemenin Halkbank’ın bağışıklık talebini inceleme zahmetine bile girmediğini, davanın doğrudan devamına izin verdiğini vurguladı.
-
Daha evvel yayımlanan analizlerde, hukuki açıdan Halkbank’ın ticari faaliyetlerinin egemenlik savunmasının dışına düştüğü, ABD mahkemelerinin “ticari nitelikteki eylemler dokunulmazlığı ortadan kaldırır” yaklaşımını benimsediği belirtilmişti.
Bu Karar Ne Anlama Geliyor?
-
Egemenlik Savunmasına Darbe: Yüksek Mahkeme’nin bu kararı, “devlete ait kurumların ceza davalarından bağışıklık talebinin otomatik olarak geçerli olacağı” biçimindeki argümanları zayıflatıyor.
-
Yeni Emsal Oluşabilir: Gelecekte benzer davalarda, başka devlet kuruluşları da “ticari faaliyet” gerekçesiyle dokunulmazlıktan mahrum bırakılabilir.
-
Türkiye-ABD İlişkilerinde Baskı Arttı: Bu karar, ABD’nin Türkiye’ye karşı mali ve hukuki baskı enstrümanlarını artırma imkanı verir.
-
Maliyet / Risk Dengesi: Uzlaşma seçeneği, para kaybı olsa bile süreç risklerini azaltma imkânı sunar; mahkeme süreci ise belirsizlikleri büyütür.
-
Siyasi Yansımalar: Bu karar, Türkiye’de “ulusal çıkar” söylemiyle bir direniş kampanyasına dönüşebilir; hükümetin halk nezdinde pozisyonunu etkileme potansiyeli yüksek.